NỘI DUNG BÀI VIẾT
Trẻ mọc Bạch Dương có thể đem lại hành trình nuôi dạy thực sự sôi nổi, đầy màu sắc nhưng cũng không ít “chông gai.” Khi bé còn ở độ tuổi mầm non, tiểu học, khó khăn lớn nhất nằm ở chỗ bé lúc nào cũng tràn đầy năng lượng, thích khám phá và thường bốc đồng quá mức. Ở giai đoạn này, chỉ cần bạn biết “thiết kế” một không gian vận động an toàn – như lót nệm êm ở góc chơi, canh chừng cổng rào ngoài sân, đưa ra giờ chơi vận động xen kẽ với giờ “ngồi bàn” học – là đã kiểm soát được phần lớn. Bé Mọc Bạch Dương rất cần “xả” bớt năng lượng. Thế nên, thay vì cấm đoán, bạn hãy dùng cách “thỏa thuận ngắn gọn”: “Con chạy trong sân thôi, không được ra đường kẻo xe tông.” Mệnh lệnh dứt khoát, rõ ràng như vậy sẽ hiệu quả hơn nhiều so với “Giải thích ba bốn lần” về sự nguy hiểm.
Để bé không chỉ mải chạy nhảy, bạn hãy tạo ra một quyển “sổ thành tựu” hoặc một bảng khen riêng, mỗi ngày ghi lại những việc bé đã hoàn thành. Đó có thể là quét nhà phụ bạn, tự sắp xếp góc học tập, hay chỉ đơn giản là biết mời bạn bè miếng bánh khi cùng nhau chơi. Mỗi “thành tựu” nên được đánh dấu bằng một hình dán ngộ nghĩnh hoặc những nét vẽ hài hước của chính bé. Không cần phải tặng quà đắt tiền, đôi khi chỉ một lời khen “Con giỏi quá!” kèm cái ôm ấm áp cũng đã khiến bé vỡ òa hạnh phúc. Bạn sẽ thấy bé “ghiền” cảm giác được công nhận và sẽ cố gắng để nhận nhiều “nụ cười tỏa nắng” từ bạn hơn nữa.
Song song đó, có lẽ bạn thường xuyên bắt gặp “cơn bùng nổ” cảm xúc của con: một phút trước bé còn cười giòn tan, phút sau đã hét ầm lên vì ai đó giành đồ chơi. Điểm may mắn là bé cũng dễ nguôi ngoai, mau quên những gì vừa khiến bé “nổi đóa”. Khi bé đang bức bối, khóc lóc hay to tiếng, bạn có thể kiên nhẫn tìm cách gọi tên cảm xúc: “Con đang giận hay con đang buồn?” – nghe có vẻ đơn giản, nhưng thực ra giúp bé nhận biết rõ mình đang ở trong trạng thái nào. Sau đó, bạn hãy gợi ý con “xả” cơn giận một cách lành mạnh, chẳng hạn vẽ “cơn giận” lên giấy, bóp nhẹ một quả bóng hơi, hay đếm chậm từ 1 đến 5. Khi bé tĩnh tâm lại, hãy ôm con và hỏi xem con có làm ai đau lòng không, có cách nào xử lý khác lần sau không. Bé Mọc Bạch Dương tuy ưa “bùng phát”, nhưng nhờ bản tính không “thù dai” nên nếu bạn biết chọn đúng khoảnh khắc sau cơn giận để trò chuyện, bé sẽ học cách kiềm chế tốt dần lên.
Một vấn đề khác ở giai đoạn này là bé thiếu kiên nhẫn với những hoạt động tỉ mỉ như tô màu lâu, viết chữ đẹp, hay các bài tập đòi hỏi ngồi yên hàng giờ. Bạn đừng vội chê con thiếu tập trung; bản chất Mọc Bạch Dương là “một chú cừu nhỏ ưa chạy nhảy”. Thay vào đó, bạn có thể “biến bài học thành trò chơi”: tổ chức trò đố vui xen kẽ, đếm xem “ai tô màu gọn hơn”, hoặc xếp hình chung với con, mỗi lần ráp được một phần “hoành tráng” hãy khen ngợi: “Con siêu quá, sắp xong rồi!” Thậm chí, bạn có thể chia công việc thành nhiều phần nhỏ: “Con viết 2 dòng rồi nghỉ 5 phút, sau đó viết thêm 2 dòng nữa,” miễn sao vẫn đảm bảo nội dung bài học. Mỗi bước hoàn thành, một lời khen ngợi hay cái ôm ấm áp sẽ giúp bé có động lực bền bỉ hơn.
Cũng ở giai đoạn mầm non – tiểu học, tính “bắt chước” của bé Mọc Bạch Dương có thể khiến bạn “đau đầu”. Bé có thể vô tư nhặt luôn những thói xấu (như la lối, ăn vạ, chửi thề) nếu ở cạnh nguồn ảnh hưởng tiêu cực. Vì vậy, lựa chọn môi trường – nhóm bạn, chương trình TV, nội dung YouTube – thật sự quan trọng. Bạn cũng nên “làm gương” thật tốt, hạn chế những lời nói thô lỗ hay tranh cãi to tiếng trước mặt con, vì bé sẽ ghi nhớ và “copy” ngay lập tức. Mặt khác, bé lại rất háo hức “lãnh đạo”, thích ra luật chơi, chỉ huy bạn bè. Điều này không hẳn xấu, miễn là bạn uốn nắn con biết lắng nghe, tôn trọng người khác. Chẳng hạn, khi chơi cùng bạn, bạn có thể nói: “Con thích làm đội trưởng, được thôi, nhưng phải hỏi ý bạn A, bạn B xem chúng ta chơi gì, chứ không được buộc các bạn làm theo ý mình.” Rồi khi con làm đúng, hãy khen, vì bé Mọc Bạch Dương rất “mê” được khen và sẵn sàng cải thiện để có thêm lời khen.
Cuối cùng, đừng quên rằng trẻ Mọc Bạch Dương tuy sôi nổi, ưa thể hiện, nhưng cũng rất cần những giây phút được xoa dịu và an ủi. Bé có thể giận dỗi nhanh, khóc òa to, nhưng cũng mau quên. Bạn hãy kiên nhẫn và bao dung, hướng bé dần dần vào cách đối diện với cảm xúc thay vì ép bé kìm nén. Chỉ cần bạn dành thêm thời gian trò chuyện, chậm rãi giúp bé hiểu “giận thì giận, nhưng không nên làm đau ai”, bé sẽ học được cách kiểm soát bản thân mà vẫn giữ được sự vô tư, trong sáng. Quan trọng nhất, bé sẽ luôn cảm nhận rõ tình yêu thương, tự hào và sự ủng hộ từ bạn. Và đó chính là “ngọn lửa” để một chú Cừu nhỏ Mọc Bạch Dương trưởng thành thành công và hạnh phúc.
Đến giai đoạn dậy thì, mọi thứ có thể trở nên “khốc liệt” hơn vì lúc này, con không chỉ “ham hoạt động” nữa mà còn muốn khẳng định cá tính riêng. Bạn có thể thấy con đòi tự quyết gần như mọi thứ, từ kiểu tóc, trang phục cho đến cách bài trí phòng. Con có thể cảm thấy mình đã đủ lớn, không muốn bố mẹ can thiệp sâu, và đôi khi tỏ rõ thái độ bướng bỉnh, “khó bảo”. Giải pháp ở đây là giữ sự tôn trọng, cho con quyền lựa chọn vừa đủ (ví dụ: con có thể chọn giờ tự học, miễn đảm bảo xong bài đúng hạn; con có thể chọn phong cách ăn mặc, nhưng vẫn phải phù hợp hoàn cảnh, ví dụ không quá hở hang ở trường học). Khi bạn đưa ra giới hạn, hãy giải thích lý do như “Mẹ phải biết con về lúc mấy giờ để yên tâm chứ, chứ không phải mẹ kiểm soát con đâu.” Tính “lửa” của Bạch Dương thích nghe một lý do rõ ràng, không chịu kiểu cấm vô tội vạ.
Ở tuổi teen, con cũng phải đối mặt với áp lực học hành, nhóm bạn mới, trăm thứ “lạ lẫm” khác, cộng thêm bản tính bốc đồng. Một sai lầm hay gặp là bạn “hỏi cung” con, “soi mói” điện thoại, hay cứ lên giọng “Mẹ đã dặn thế này, con phải nghe!” – điều này chỉ khiến con phản ứng mạnh hơn, có khi giấu giếm, nói dối, hoặc đùng đùng cãi vã. Thay vì vậy, bạn hãy mở kênh trò chuyện cởi mở. Ví dụ, mỗi lần con đi chơi về, hãy hỏi nhẹ: “Hôm nay có gì vui không?” “Nhóm bạn mới thế nào?” Nếu con chia sẻ, bạn lắng nghe. Nếu con e dè, bạn tôn trọng không gian, đừng gặng hỏi. Khi con thấy bạn tôn trọng, con sẽ dần thoải mái trò chuyện, “mở cửa” cho bạn bước vào thế giới tuổi teen của mình. Cũng ở tuổi này, con Mọc Bạch Dương rất muốn “thử” các trò mới, đôi khi mạo hiểm (leo núi, đua xe, tụ tập xuyên đêm…). Bạn có thể thay “cấm tiệt” bằng cách “chích ngừa”, giải thích rõ các rủi ro, để con xem video thực tế về tai nạn, cạm bẫy. Sau đó, gợi ý con kênh “mạo hiểm hợp pháp” như thể thao có huấn luyện viên, dã ngoại có người lớn hỗ trợ. Như vậy, con vẫn thỏa mãn được “cơn khát” thử thách mà không vượt tầm an toàn.
Trong trường hợp xung đột bùng nổ – rất dễ xảy ra với một teen Mọc Bạch Dương – bạn cần bình tĩnh. Nếu bạn cũng nạt lại, “đốp chát” ngay, “lửa đổ thêm dầu”, chiến tranh gia đình bùng lên. Thay vào đó, bạn có thể nói: “Mình tạm nghỉ 10 phút để bình tĩnh lại rồi nói tiếp,” hoặc “Mẹ hiểu con đang rất bực, để mẹ cho con chút thời gian, mình bàn sau.” Khi con “xuống thang”, hãy ngồi lại, công nhận cảm xúc của con (“Mẹ biết con giận vì thấy mẹ lo hơi quá…”), sau đó mới thương lượng giải pháp. Chẳng hạn: “Con muốn đi chơi cùng bạn thì được, miễn con về đúng giờ đã hứa.” Như vậy, con thấy được tôn trọng, tự giác hơn thay vì cứ làm lén lút. Đừng quên trao đổi thường xuyên, có thể là buổi tối cuối tuần, “tổng kết” tuần qua con thế nào, có khó khăn gì cần giúp đỡ không. Đôi lúc, bạn chỉ cần lắng nghe chứ không cần đưa ra giải pháp ngay. Bé Mọc Bạch Dương dậy thì rất thích “tự giải quyết,” miễn là cảm thấy có chỗ dựa tinh thần vững chắc mang tên “bố mẹ tin mình.”
Cuối cùng, dù ở độ tuổi nào, tình yêu thương và sự tin cậy vẫn là chìa khóa để bé Mọc Bạch Dương tỏa sáng. Hãy khen ngợi con khi con làm tốt, nhưng phải khen chân thành, cụ thể (“Mẹ rất thích cách con nỗ lực hoàn thành bài vẽ này, nhìn màu sắc rất sáng tạo!”) để con cảm thấy “được nhìn nhận đúng”. Cũng đừng chỉ trích con một cách quá nặng nề hoặc mập mờ (“Con hư lắm!”), hãy nói cụ thể hành vi cần sửa và gợi ý hướng khắc phục. Đặc biệt, bé Mọc Bạch Dương thích thấy bạn cũng có “lửa” khám phá, dám thử điều mới. Vậy nên thỉnh thoảng, bạn hãy “đồng hành” cùng con – có thể là tập một môn thể thao, trồng cây, học ngoại ngữ. Con sẽ nhìn thấy sự “trẻ trung” và chân thành từ bạn, từ đó thêm tin tưởng và gắn bó.
Như vậy, “nuôi một chú cừu nhỏ” Mọc Bạch Dương đòi hỏi bạn duy trì sự kiên nhẫn, tôn trọng, đồng thời rất linh hoạt trong phương pháp dạy dỗ. Cứ giữ sự nhẫn nại, chuẩn bị tốt môi trường an toàn, lắng nghe những bùng nổ của con, tôn trọng cá tính, và luôn bày tỏ tình yêu thương. Chỉ cần bạn hiểu “chất lửa” của Bạch Dương là để con tiến xa, không phải để “đốt cháy” mọi thứ xung quanh, bé nhất định sẽ trưởng thành thành một người có nhiệt huyết, dám nghĩ dám làm, và sẵn sàng lan tỏa năng lượng tích cực ra thế giới.
Trong đoạn viết này, tôi muốn trình bày góc nhìn sâu và rộng hơn độ tuổi trẻ đang xem xét dành cho những phụ huynh muốn hiểu việc nuôi dạy theo chiều sâu của việc hình thành nhân cách con người. Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thiết lập giới hạn, kỷ luật và trách nhiệm để trẻ phát triển một cách lành mạnh nhưng vẫn giữ được tinh thần khám phá, sáng tạo. Tiền đề trọng tâm của những phân tích xoay quanh đối cực dương – âm, được hiểu trong phạm vi như sự trật tự - hỗn loạn. Những kiến thức này không phải do tôi phát hiện ra, tôi chỉ học hỏi của những người đi trước và kết nối, trình bày lại dưới góc nhìn cá nhân.
- Trật tự (dương) đại diện cho những gì đã biết, ổn định, quen thuộc và an toàn. Ở đây, con người cảm thấy an tâm, ít bị đe dọa bởi yếu tố bất ngờ. Tuy nhiên, nếu quá nhiều trật tự, con người có thể rơi vào trạng thái bế tắc, nhàm chán, thậm chí là “độc đoán” (về mặt xã hội hay cá nhân).
- Hỗn loạn (âm) đại diện cho những gì chưa biết, không thể đoán trước, tiềm ẩn rủi ro nhưng cũng mang lại cơ hội để phát triển, sáng tạo. Tuy nhiên, nếu con người phải đối diện với quá nhiều hỗn loạn, sẽ cảm thấy lo âu, mất phương hướng, thậm chí rơi vào khủng hoảng.
Cuộc sống ý nghĩa diễn ra ở ranh giới giữa trật tự và hỗn loạn. Nếu ở quá sâu trong “vùng an toàn” thì không có chỗ cho đổi mới hay tiến bộ. Ngược lại, nếu dấn thân quá sâu vào sự hỗn loạn con người có nguy cơ mất kiểm soát, dễ bị những điều bất trắc “nuốt chửng.”
Vì thế, mỗi người không ngừng điều chỉnh để duy trì thế cân bằng:
Chính tại điểm “giáp ranh” giữa Trật tự - Hỗn loạn hay Âm và Dương, con người khám phá tiềm năng lớn nhất và cảm nhận được mục đích sâu sắc nhất của cuộc sống.
Trẻ Mọc Bạch Dương luôn muốn lao vào thế giới “hỗn độn” để tự mình khám phá – tương tự như ý niệm “hỗn loạn”, nơi con người tìm thấy cơ hội trưởng thành thông qua thử thách. Tuy nhiên, vì thiếu đi trật tự, trẻ sẽ dễ lạc lối, bị thương hoặc hình thành thói quen xấu. Với “chú cừu nhỏ” Mọc Bạch Dương, bạn nên cho phép con khám phá ở mức vừa phải (chơi vận động, thử các trò mới) nhưng phải có khung an toàn: rào chắn ở sân chơi, khung giờ và nguyên tắc rõ ràng. Đây chính là cách “kết nối hài hòa” ở giữa: bé được “tự do” trong giới hạn đảm bảo, nhờ đó vẫn thỏa tính tò mò mà không rơi vào nguy hiểm quá mức.
Đây là một trong những nội dung nổi tiếng về tâm lý học trẻ em. Điều này không mang nghĩa áp đặt hay trừng phạt nặng, mà là lời cảnh báo về trách nhiệm của phụ huynh: bạn cần thiết lập kỷ luật rõ ràng, đừng để những hành vi của con (nhất là khi con Mọc Bạch Dương ưa bốc đồng, ưa “lấn lướt”) vượt ngoài giới hạn đến mức chính bạn cũng cảm thấy ức chế, khó chịu. Nếu bạn bắt đầu khó ưa chính con mình vì con quá hỗn, quá quậy, thì bầu không khí gia đình đã rơi vào khủng hoảng.
Hãy thống nhất với con về những quy tắc ứng xử cốt lõi (tôn trọng người lớn, tôn trọng bạn bè, không chửi tục, không làm tổn thương người khác…), đồng thời phản hồi ngay khi con vi phạm. Mọc Bạch Dương rất “nóng nảy”, nhưng cũng “quên nhanh”, nên bạn cần nhất quán, phê bình ngay lúc sai, hướng dẫn bé sửa. Đừng “bỏ qua” mà tích tụ bực bội, vì “lửa chồng lửa” sẽ bùng phát sau này.
Việc dạy trẻ em nên hướng tới việc kêu gọi cá nhân đứng ra gánh vác trách nhiệm, bắt đầu từ những việc nhỏ như dọn dẹp phòng riêng, sắp xếp không gian cá nhân. Với trẻ Mọc Bạch Dương vốn ưa “hành động” và “dẫn dắt”, việc giao việc nhà – và trả chúng về “phạm trù” con tự quản – là rất thích hợp. Bạn có thể cho con “khu vực” riêng (căn phòng hoặc góc học tập) để con hoàn toàn chịu trách nhiệm sắp xếp, giữ gìn. Khi con làm tốt, hãy công nhận, thậm chí “khoe khéo” một chút. Bé sẽ hứng khởi vì tự thấy “mình có vai trò quan trọng”, đồng thời học cách sống có kỷ luật. Điều này cũng gắn với quan điểm “Set your house in perfect order before you criticize the world” (Hãy dọn dẹp nhà mình ngăn nắp trước khi muốn phê bình thế giới) – ngụ ý rằng muốn con “ra đời” vững vàng, hãy bắt đầu bằng cách để con quản lý không gian nhỏ của chính mình.
Trẻ Mọc Bạch Dương cực kỳ nhạy với việc bị lừa dối hoặc bị áp đặt mập mờ. Nếu bạn hứa mà không thực hiện, hoặc giải thích quanh co, con rất dễ “mất lòng tin” và trở nên bướng bỉnh, bất hợp tác. Khi đưa ra luật, hãy nói rõ “tại sao có luật này”. Khi khen ngợi, hãy khen thật cụ thể (“Mẹ rất thích cách con kiên trì vẽ bức tranh này, màu sắc rất sáng tạo”), tránh khen kiểu “con giỏi quá” nhưng không rõ giỏi chỗ nào. Hành vi minh bạch, thật thà của bạn giúp trẻ hiểu ý nghĩa của kỷ luật, chứ không thấy mình bị gò ép vô lý.
Điểm cốt lõi là trẻ cần va chạm để trưởng thành, không nên “giam” con quá mức. Với trẻ Mọc Bạch Dương thích phiêu lưu, bạn càng nên tạo sân chơi, lớp học thể thao hoặc hoạt động dã ngoại an toàn để con giải phóng năng lượng, học cách làm chủ bản thân. Lồng ghép “tự hoàn thiện”: Thay vì ép con so sánh với người khác, bạn có thể áp dụng quan điểm “Compare yourself to who you were yesterday, not to who someone else is today”. Hãy cho bé thấy: “Hôm nay con nhảy dây được 50 cái thay vì 30 cái hôm qua”, hay “Con kiểm soát cảm xúc khá hơn tuần trước”. Bé sẽ hiểu tầm quan trọng của việc tiến bộ từng ngày, chứ không phải “phải giỏi nhất” hay “phải đánh bại ai.”
Cuối cùng, cha mẹ (bạn) cần đảm bảo trẻ cảm thấy mình có “chỗ dựa” vững chắc, nhưng đồng thời không bị cướp mất quyền tự do khám phá. Mọc Bạch Dương thích cảm giác “đi đầu”, “dẫn dắt”, vậy hãy để con có cơ hội làm “nhân vật chính” trong một số hoạt động (dẫn dắt trò chơi, thiết kế buổi dã ngoại gia đình…). Khi con vấp, bạn lắng nghe, định hướng, nhưng không làm thay. Sự đồng hành này giúp con thấy “mình lớn lên” và tự tin hơn, thay vì hoặc bị thả lỏng quá mức, hoặc bị ép đến ngột ngạt.
Việc nuôi dạy một em bé Mọc Bạch Dương đòi hỏi bạn phải tìm ra thế cân bằng giữa tình yêu thương, kỷ luật, và tôn trọng cá tính. Điều đó cũng nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm thiết lập biên giới, giúp trẻ phân biệt đúng-sai, hiểu được hậu quả hành vi và dần dần trưởng thành thành một cá nhân có trách nhiệm. Song song, hãy giữ cho con tinh thần “tiên phong” – đừng dập tắt “lửa” khám phá, mà hãy đặt nó trong khuôn khổ trật tự lành mạnh. Khi cha mẹ vừa khuyến khích con phát huy điểm mạnh vừa chủ động sửa sai những hành vi chưa tốt, trẻ Mọc Bạch Dương sẽ lớn lên với sự tự tin, nhiệt huyết, và hơn hết là khả năng tự sinh tồn và tinh thần sẵn sàng đối đầu thử thách.
Mỗi cung mọc trẻ em sẽ có 1 số khó khăn đặc trưng và theo 1 xu hướng nhất định. Khi hiểu được các đặc điểm này, bạn có thể có cách ứng xử nhất quán trong mỗi tình huống dù bối cảnh có thể khác nhau. Các giải pháp rất đa dạng, những điểm được trình bày ở bài viết trên chủ yếu để cụ thể hoá nhằm tham khảo dễ dàng hơn. Cha mẹ là những người thầy cô đầu tiên của con. Vì vậy, miễn rằng bạn để tâm và quan sát, cũng như cố gắng đồng hành cùng con trong các giai đoạn phát triển, bạn sẽ tìm ra cách để linh hoạt từng tình huống dựa trên sự hiểu biết nền tảng cơ bản về tâm lý sẵn có. Làm cha mẹ trong bối cảnh xã hội hiện tại là vô cùng khó khăn và việc học để hiểu thật rõ những điều mình gặp phải mới có thể khiến chúng ta không sợ hãi. Và nếu bạn là một người cha, người mẹ đơn thân đang nuôi con, ngồi trong góc phòng nước mắt tuôn rơi vì bất lực khi nuôi dạy con tuổi dạy thì, không có ai bên cạnh và ngày mai vẫn phải thức dạy sớm vì gánh nặng miếng cơm manh áo. Xin gửi tới bạn sự chia sẻ sâu sắc và mong rằng nếu bạn có ghé qua trang web, những thông tin ở đây sẽ giúp bạn được ít nhiều.
BÚT TRẮNG
Cám ơn bạn đã gửi đánh giá cho chúng tôi! Đánh giá của bạn sẻ giúp chúng tôi cải thiện chất lượng dịch vụ hơn nữa.
ĐÁNH GIÁ SẢN PHẨM